Katedra Planowania Przestrzennego Projektownia Urbanistycznego i Ruralistycznego A5 (dawniej Instytut Projektowania Miast i Regionów) wywodzi się w prostej linii z Katedry Urbanistyki, która powstała wraz z utworzeniem Wydziału Architektury w 1945 roku i rozwijała się pod kierunkiem nestorów polskiej urbanistyki: prof. Tadeusza Tołwińskego do 1951 r., a następnie do 1953 r. pod kierunkiem prof. Gerarda Ciołka. Z połączenia Katedry Urbanistyki i Katedry Planowania Wstępnego utworzono w 1953 r. Katedrę Planowania Przestrzennego, która działała do 1970 r., najpierw do 1963r. pod kierownictwem prof. Gerarda Ciołka, a po wyłączeniu Katedry Planowania Krajobrazu i Terenów Zielonych, pod kierownictwem prof. Zbigniewa Wzorka. W tym okresie nastąpiło wyraźne skrystalizowanie kierunków działalności naukowej i dydaktycznej Katedry i obejmowało problematykę: rozwoju miast, planowania przestrzennego przestrzennego i regionalnego, przebudowy śródmieść i centrów dzielnic miejskich oraz kształtowania terenów wypoczynku i rekreacji ze szczególnym uwzględnieniem problematyki uzdrowiskowej.
W Katedrze działały 2 zakłady: Podstaw i Teorii Planowania Przestrzennego – pod kierunkiem prof. Zbigniewa Wzorka oraz Planowania Miast i Osiedli – pod kierunkiem doc. Stanisława Stanisława Juchnowicza. Równocześnie od 1959 r. działało przy Katedrze, powołane jako pierwsze w Polsce, Dwuletnie Podyplomowe Studium Urbanistyczne, którym do 1977 r. kierował prof. Zbigniew Wzorek a następnie do 1981r. doc. Wanda Pencakowska. W tym okresie dyplomy ukończenia Studium uzyskało 130 absolwentów.
W momencie reorganizacji Wydziału w 1970 r Katedra Planowania Przestrzennego została włączona do utworzonego Instytutu Urbanistyki i Planowania Przestrzennego, gdzie 2 lata później powołano Zakład Planowania Przestrzennego, który funkcjonował do 1992 r. jako jeden z trzech zakładów Instytutu. Do 1979 r. Zakładem kierował prof. Zbigniew Wzorek a następnie prof. Stanisław Juchnowicz. W tym okresie mimo włączenia w hierarchiczną strukturę organizacyjną Instytutu i ograniczone możliwości rozwojowe, Zakład Planowania Przestrzennego rozwinął i pogłębił problematykę naukowo-badawczą dotyczącą podstaw rozwoju miast, przebudowy śródmieść i centrów usługowych oraz zagadnień regionalnych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na problemy ekologiczne i ochronę środowiska.
Wśród szerokiego wachlarza działalności naukowo-badawczej Zakładu na uwagę zasługuje kilkadziesiąt opracowań zespołowych w latach 1975-1990 r. wykonanych pod kierunkiem B. Bartkowiczowej, T. Bartkowicza, W. Pencakowskiej w ramach wieloletnich: centralnych, rządowych, międzyresortowych i resortowych programów badawczych, takich jak: MR.I.6.IV oraz RPBP.I.11.C.3. – dotyczących rewaloryzacji miast i zespołów zabytkowych;
R.20.6.3. – obejmujący analizy i opracowania studialno-projektowe planów małych miast, sprawdzające założenia modelowe;
CPBP.04.10.11. – dotyczący szerokich badań w zakresie ekologicznych podstaw funkcjonowania i rozwoju miast, a także PR-7.08. oraz CPBR. 11.10.06.- obejmujący badania związków i współ-zależności pomiędzy intensyfikacją gospodarki wodnej w dorzeczu górnej Wisły, a gospodarką przestrzenną.
Drugą część dorobku Zakładu stanowią prace studialne i projektowe dla różnych obszarów Polski południowej, a w szczególności:
- Opracowania regionalne dotyczące osadnictwa w terenach górskich /Z. Wzorek/ oraz zagospo-darowania otoczenia zbiorników wodnych w Rożnowie, Solinie, Klimkówce, Niedzicy i Dobczy-cach /Z. Wzorek, W. Pencakowska/;
- Opracowania projektowe i planistyczne dla miast: Nowego i Starego Sącza, Wiśnicza Nowego i Krasiczyna /Z. Wzorek, B. Bartkowiczowa, T. Bartkowicz/;
- Prace studialno-badawcze i projektowe miejscowości uzdrowiskowych Szczawnica, Krynica, Rabka /W. Pencakowska/;
- Opracowania studialne i koncepcyjne ośrodków usługowych i centrów miejskich: Lodzi, Katowic, Krakowa Lublina i Chorzowa /S. Juchnowicz/;
- Prace badawcze i studialne dla małych i średnich miast Polski południowej /B. Bartkowiczowa, T. Bartkowicz przy współpracy U. Nowackiej-Rejzner, M. Marx-Kozakiewicz, M. Gołąb- Korzeniowskiej/.
- Prace studialne i koncepcyjne dla Krakowa, dotyczące :strefy ochrony sanitarnej ujęcia wody pitnej dla Krakowa na rzece Rabie /W. Pencakowska, B. Bartkowiczowa, T. Bartkowicz/ rozwoju usług i ośrodków aktywności społecznej /S. Juchnowicz, Z. Zuziak, A. Hrabiec/;wpływu uprzemysłowienia Krakowa na warunki życia ludności fT. Bartkowicz/; struktury przestrzennej Krakowa i warunków wypoczynku /B. Bartkowiczowa/; możliwości rozwoju ośrodków lecznictwa balneologicznego w aglomeracji krakowskiej /W. Pencakowska, E. Kaczmarska, E. Węcławowicz-Biłska/; uporządkowania otoczenia Wisły na obszarze śródmieścia Krakowa /B. Bartkowiczowa, T. Bartkowicz/ i wiele innych.
Szeroka działalność naukowa i twórcza Zakładu Planowania Przestrzennego w latach 1970-1992 zaowocowała wydaniem 8 pozycji książkowych, około 180 obszernych publikacji oraz wieloma wystąpieniami na naukowych konferencjach krajowych i zagranicznych.
- W rozwoju naukowym Katedry należy odnotować uzyskanie 10 stopni doktora nauk technicznych w zakresie urbanistyki i planowania przestrzennego, 3 stopni doktora habilitowanego i 3 tytułów profesorskich.
Za działalność naukową i twórczą pracownicy Zakładu otrzymali wiele znaczących nagród i wyróżnień, z których najważniejsze to: 4 Nagrody Ministra za prace doktorskie i habilitacyjne, 6 Indywidualnych i Zespołowych Nagród Resortowych za osiągnięcia twórcze, 2 Nagrody IV Wydziału PAN, Nagroda Indywidualna Miasta Krakowa w dziedzinie nauki i techniki oraz kilkadziesiąt Nagród Rektora I, li i III Stopnia, za osiągnięcia naukowe i dydaktyczne, a także uzyskanie ponad 30 nagród i wyróżnień w konkursach architektonicznych i urbanistycznych.
Za szczególny wyraz uznania osiągnięć dydaktycznych profesorów Z. Wzorka, W. Pencakowskiej i T. Bartkowicza należy uznać odznaczenie Ich Medalami Komisji Edukacji Narodowej. O poziomie naukowym i dydaktycznym pracowników Zakładu świadczy także zaproszenie ich do prowadzenia zajęć z zakresu urbanistyki i planowania przestrzennego na wielu uczelniach, w tym: na Uniwersytecie Jagiellońskim, Akademii Ekonomicznej, Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie, a także do prowadzenia wykładów na wielu Studiach Podyplomowych i Doktoranckich.
- Po reorganizacji Wydziału w 1992 r. z Zakładu Planowania Przestrzennego powstał Instytut Projektowania Miast i Regionów pod kierunkiem prof. Stanisława Juchnowicza, a z działających od szeregu lat 3 zespołów naukowo-dydaktycznych powstały 3 zakłady:
Projektowania Miast i Obszarów Śródmiejskich, pod kierunkiem prof. Stanisława Juchnowicza; - Planowania Przestrzennego i Ochrony Środowiska, pod kierunkiem prof. Tadeusza Bartkowicza;
- Planowania Regionalnego, pod kierunkiem prof. Wandy Pencakowskiej
Po przejściu na emeryturę prof. Stanisława Juchnowicza dyrektorem Instytutu został prof. Tadeusz Bartkowicz, a Zakład Projektowania Miast i Obszarów Śródmiejskich objęła dr hab. arch. Barbara Bartkowicz prof. PK.
Główne kierunki działalności dydaktycznej i naukowej Katedry dotyczą; problemów przeobrażeń i rozwoju przestrzennego miast, kształtowania obszarów śródmiejskich, planowania regionalnego, ochrony środowiska w obszarach zurbanizowanych, kształtowania uzdrowisk oraz terenów wypoczynku i turystyki.
W szczególności działalność Katedry skupiają się na problemach wynikających ze specyfiki obszaru południowej Polski w tym: problemach aktywizacji małych miast z zachowaniem ich zabytków drobnej struktury zabudowy i niepowtarzalnego uroku „prowincjonalności”, restrukturyzacji miast przemysłowych o przestarzałej technologii przemysłu ciężkiego i działań w myśl zasad zrównoważonego rozwoju. Skupia się także na ochronie wartości przyrodniczych obszaru południowej Polski, ze szczególnym uwzględnieniem terenów górskich ich walorów dla wypoczynku, turystyki i lecznictwa uzdrowiskowego. Specjalne miejsce w działalności naukowej Katedry, zajmują wielopłaszczyznowe problemy Krakowa; począwszy od restrukturyzacji terenów zdegradowanego przemysłu, przeobrażeń i rozwoju miasta do zagadnień kształtowania systemu terenów wypoczynku i jakości środowiska miejskiego.
W ramach zadań dydaktycznych Katedra prowadzi na roku III i IV wykłady z teorii zasad projektowania miast i centrów miejskich oraz dwa projekty studialne; planu ogólnego rozwoju przestrzennego małego miasta, poszerzony o zagadnienia socjologii i inżynierii miejskiej na semestrze 7 oraz na semestrze 8 projekt wybranego fragmentu śródmieścia lub centrum miasta. Rozwiązania projektowe zagadnień funkcjonalnych i kompozycji przestrzeni miejskiej są poprzedzone studiami wykonanymi przez studenta z zakresu walorów przyrodniczych, fizjonomii miasta oraz uwarunkowań realizacyjnych. Na V roku studiów Katedra prowadzi wykłady i ćwiczenia z planowania przestrzennego i regionalnego oraz przedmiotu ochrona środowiska, a także projektowanie specjalistyczne z zakresu urbanistyki, planowania przestrzennego i regionalnego, zgodnie z kierunkiem zainteresowań studenta. Ponadto, w ramach zajęć selektywnych, są prowadzone dwa seminaria z zakresu syntezy urbanistycznej oraz problematyki uzdrowisk, turystyki i wypoczynku. Tematyka prowadzonych prac dyplomowych obejmuje szeroki wachlarz zagadnień urbanistyki i planowania przestrzennego, od skali regionalnej i miejscowej do szczegółowych rozwiązań, łącznie z problematyką realizacyjną.
Do osiągnięć dydaktycznych Katedry należy promotorstwo ponad 230 prac dyplomowych, z których kilka zostało nagrodzonych przez Radę Miasta Krakowa, Wojewodów: Przemyskiego, Tarnowskiego, Sądeckiego, a 2 dyplomy zostały wyróżnione Nagrodami Ministra.
Ważnym osiągnięciem dydaktycznym oraz wkładem w metodologię planowania przestrzennego jest zastosowanie analizy fizjonomii do kompozycji miasta w jego rozwoju przestrzennym i koncepcji przebudowy struktury wewnętrznej. Metoda ta, opracowana przez prof. Barbarę Bartkowiczową i doskonalona pod Jej kierunkiem, jest nowym ujęciem zagadnień kształtowania przestrzennego miast, które spotkało się z szerokim zainteresowaniem studentów jak i środowisk profesjonalnych. W obecnych uwarunkowaniach społeczno-gospodarczych działalność Katedry charakteryzuje podjęcie ścisłej współpracy z Władzami Samorządowymi wielu miast Polski południowej /między innymi Pszczyny, Suchej Beskidzkiej, Muszyny, Tamowa, Bielska Białej i innych/, co zaowocowało włączeniem konkretnych zadań w tematykę prac doktorskich i w dydaktykę. Opracowane przez studentów projekty semestralne i dyplomowe oraz wyniki wakacyjnych praktyk urbanistycznych są prezentowane w poszczególnych miejscowościach, co spotyka się z dużym uznaniem Władz Samorządowych i społeczności lokalnych, przynosząc równocześnie satysfakcję studentom z dobrze wykonanej pracy. Równolegle, w ostatnich latach na zlecenie Władz Samorządowych wykonano w Katedrze szereg prac studialnych i projektowych, między innymi: Pian Zagospodarowania Przestrzennego Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego” /S. Juchnowicz, A. Boratyński, E. Cichy-Pazdorowa, W. Gleń i inni/; Studium Zagospodarowania Turystyczno-Rekreacyjnego Bielska Białej ze szczególnym uwzględnieniem południowej strefy terenów górskich /T. Bartkowicz, B. Bartkowiczowa, oraz A. Boratyński, W. Gleń, E. Węcławowicz-Bilska i inni/; „Plan Szczegółowy Zagospodarowania Otoczenia Zbiornika „Łąka” w Pszczynie”/ wykonany w zespole j.w./ zatwierdzony w 1994 r. i inne.
Współpraca zagraniczna Katedry jest realizowana w formie długookresowych umów obejmujących wymianę pracowników naukowych i organizowanie wspólnych sympozjów. Od 1991r. Katedra współpracuje z Wydziałem Architektury Politechniki Lwowskiej, co zaowocowało szeregiem seminariów i konferencji, zorganizowanych w Krakowie i Lwowie, na temat miast Galicji /1991-1993/ oraz problemów gospodarowania przestrzenią w rejonach przygranicznych /1993-1995/. Problemy współpracy trans granicznej przyczyniły się do poszerzania kontaktów ze Słowacją /udział przedstawicieli Władz Terenowych z St. Lubovna i Vysne Rużbachy w konferencji w Krakowie/ oraz nawiązania kontaktów z Wydziałem Architektury w Bratysławie.
Problematyka badań i zakres działalności dydaktycznej prowadzonej przez Katedrę Planowania Przestrzennego Projektownia Urbanistycznego i Ruralistycznego znajduje bardzo szerokie zainteresowanie w kontaktach zagranicznych z wieloma ośrodkami naukowymi Niemiec, Anglia, Belgia, Francja/. Między innymi w 1994 r. Katedra został włączona w uczelniany program współpracy z Anglią Polytechnic University, w dziedzinie proekologicznego projektowania urbanistycznego i zagadnień oddziaływania inwestycji na środowisko oraz ekologicznych zasad rozwoju miast.